نعش کشی به کربلا و شیوع بیماری
برخی از شیعیان اعتقاد دارند که دفن اموات در اماکن مقدس و زیارتی می‌تواند به نوعی موجب آمرزش گناهان یا تخفیف آنها شود.
از قدیم‌الایام کسانی از ثروتمندان مایل بودند تا پس از مرگ در یکی از اماکن مقدس بویژه کربلا و نجف به خاک سپرده شوند. شیوة کار بدین شکل بود که اجساد را ابتدا در جایی برای مدتی به امانت می‌گذاشتند. سپس اموات، به همراه کاروان‌هایی که اغلب به همین منظور به عراق می‌رفتند به آنجا حمل و به خاک سپرده می‌شدند. هنری بروگش، در سفرنامة خود در این باره می‌نویسد:
«پس از گردش در ویرانه‌های ری به سمت تهران بازگشتیم. در جادة خارج از دروازة حضرت عبدالعظیم با منظره‌ای مواجه شدیم که ما را دچار حیرت و تعجب کرد. در سمت چپ جادة تهران به حضرت عبدالعظیم و نزدیک دروازه، کاروانسرای بزرگی قرار داشت که کاروان عجیبی از آن خارج می‌شد تا به سوی شهر قم برود. الاغ‌ها و قاطرهای این کاروان را در دو طرف با کیسه‌هایی طناب‌پیچ بار کرده بودند؛ یعنی، بار هر الاغ و قاطر دو کیسه بود که در دو طرف پالان آن حیوان آویخته بودند؛ ولی این کیسه‌ها با کیسه‌های بار معمولی از نظر شکل و حجم اختلاف زیادی داشت. کمی که پیش رفتیم در داخل کاروانسرا مقدار زیادی از این کیسه‌ها را دیدیم که روی زمین گذاشته‌اند و در انتظارند که آنها را بار چهارپایان کنند. وقتی پرسیدم داخل این کیسه‌ها چیست، معلوم شد که آنها اجسادی هستند که برای دفن به قم حمل می‌شدند…» (بروگش، 1367: 553).
حمل و نقل اموات موجب بروز کشمکش‌ها و دعواهای فراوانی با مأموران مرزی عثمانی می‌شد. بیشتر اوقات و به دنبال بروز بیماری‌های همه‌گیر، مأموران عثمانی از حمل و نقل اموات به بهانة انتقال بیماری جلوگیری کرده، باعث بروز مشکلاتی برای مسافران می‌شدند. در گزارشی در تاریخ 27 ذیحجة 1307ﻫ.ق/1890م از خانقین آمده است:
«پریروز قریب سی و پنج جنازه از اهالی استرآباد و مازندران به خانقین آورده بودند به عتبات ببرند. در آن بین احکامی از صدارت عثمانی به قائم‌مقام خانقین رسید که “تا زمانی که ناخوشی و بیماری در بغداد هست نگذارند جنازة عبور بکند”، مأمورین عثمانی ممانعت کرده‌اند. سه روز است جنازه‌ها و حاملین در خانقین معطل هستند» (عباسی و بدیعی، 1372: 85).
در شرایط عادی، روال کار بدین طریق بود که مأموران عثمانی به ازای ورود هر جنازه به خاک آن کشور مبلغی را دریافت می‌کردند؛ ولی در برخی از موارد حتی پس از دریافت پول نیز باز هم در حمل و نقل اجساد و مسافران مانع تراشی می‌کردند. در گزارش دیگری به تاریخ 27 ذی‌الحجة 1307ﻫ.ق/1890م از قصر شیرین آمده است:
«در میان زوار و عابرین از بابت ناخوشی وحشت افتاده، مکاری در حمل مال‌التجاره تقاعد دارد. جنازه هرچه به خاک عثمانی رفته مراجعت داده‌اند؛ لکن وجوه معمولی را هم گرفته‌اند با این حالت، همه روز جنازه می‌آورند» (همان: 83).
البته در مواردی هم این ممانعت در مرزها به دلیل حمل و نقل غیربهداشتی جنازه‌ها بود که باعث انتشار بیماری می‌شد. تا بدانجا که در کنفرانس بهداشتی پاریس به سال 1282ﻫ.ق/1865م دولت‌های اروپایی نیز نسبت به این عملکرد دولت ایران به شدت متعرض شدند و به پیشنهاد فرانسه مقرر شد که کنفرانسی عمومی برپا شود.
در آن زمان، روزنامه‌های پاریس علت اصلی شیوع وبا در منطقة خلیج فارس و عراق را انتقال جنازه‌ها به عتبات می‌دانستند و معتقد بودند باید جلوی این کار گرفته شود.
البته گفتنی است که سفیر ایران در این کنفرانس به مخالفت با این موضوع پرداخت. وی معتقد بود که حمل اموات هیچ‌گاه موجب شیوع بیماری وبا نبوده است (ناطق، 1358: 27). این امر موجب شد تا دکتر طولوزان دستورالعملی برای حمل اجساد به طریق کاملاً مطمئن صادر کند؛ بنابراین، طی تلگرافی از ضیاءالسلطنه، حاکم کرمانشاه، خواسته شد تا با مساعدت میرزا مصطفی طبیب جنازه‌ها را معاینه کنند و در صورت داشتن ضوابط لازم به آنها اجازة عبور بدهند (کاووسی عراقی، 1381: 366).
گاه اختلاف بر سر طریقة حمل بهداشتی اجساد چندان بالا می‌گرفت که منجر به درگیری با مأموران عثمانی و حتی کشته شدن افرادی از طرفین می‌شد. به عنوان مثال، در سال 1286ﻫ.ق/1869م که بیماری وبا به شدت در عتبات رواج داشت، مأموران عثمانی مانع از عبور کاروان حامل اجساد از شهر بغداد شدند که این مسأله باعث بروز درگیری در بین کاروانیان و مأموران گردید و برخی ادعا کردند که تعدادی از زوار کشته شده‌اند.
سفارت ایران طی نامه‌ای به تاریخ ششم شوال 1286ﻫ.ق/1869م اظهار داشت که کسی در این نزاع کشته نشده و این تنها یک ادعا است (همان: 352). البته باید گفت که حساسیت‌های مذهبی و اختلاف بین شیعه و سنی هم در مواردی این‌گونه بروز پیدا می‌کرد و باعث شدت درگیری‌ها می‌شد. به عنوان مثال، یک‌بار که مأموران عثمانی به دلیل بروز بیماری قصد سوزاندن جنازه‌ها را داشتند، با واکنش علما مواجه شدند و کار به درگیری کشید. بار دیگر نیز مأموران به بهانة قرنطینه قصد جلوگیری از مراسم عاشورا را داشتند که این مسأله هم باعث بروز درگیری بین مردم و مأموران و ایجاد تلفات در بین آنها شد(همان: 353).
منبع: گزیده ای از مقاله دکتر مرتضی دهقان نژاد
برای امتیاز دهی به این مطلب، لطفا وارد شوید: برای ورود کلیک کنید