کار فرهنگی احداث راه آهن در ایران
شاید باورش برای نسل جوان ایرانی سخت باشد که بداند برای تاسیس راه آهن در ایران از دوره ناصرالدین شاه تا رضا شاه چقدر زحمتها کشیده شده و وطن پرستان فرنگ رفته چه خون دلها خوردند تا ثابت کنند راه آهن هیچ خطری برای کشور، دین و ایمان مردم ندارد.
اندیشمندانی که در ایران عصر ناصری به دنبال احداث راه‌آهن در ایران بودند، راه‌آهن را با ترقی ایران و جامعه ایرانی پیوند میدادند و به انجام آن اصرار می کردند. میرزا یوسف خان از جمله این اندیشمندان، اهمیت زیادی برای راه‌آهن قائل بود و راه‌آهن و کشتی بخار را عاملی برای تولید کار می دانست و تصور می کرد احداث راه‌آهن در ایران در عرض سه سال، حالت ایران را دگرگون میکند، اسبابی قوی برای «نظم و ترتیب مملکت و ملت» فراهم میآورد و ایران را به گلستان تبدیل میکند.
(کتاب مقدمه نهضت مشروطیت نوشته فریدون آدمیت: صفحات 184- 183)
برای شناختن مختصر اینکه میرزا یوسف خان چه کسی بود به همین چند جمله اکتفا می کنیم که میرزا یوسف خان (مستشارالدوله) از پیشروان و آزادیخواهان دوره ناصرالدین شاه و از همفکران میرزا حسین خان سپهسالار و میرزا ملکم خان، بود. مستشارالدوله مردی روشنفکر بود و همیشه آرزوی نظم و اقتدار کشور را در سر می‌پرورانید. مستشارالدوله یکی از هواداران اقدامات سپهسالار بود و وقتی آشکار شد که نویسنده کتاب یک کلمه (لزوم قانون مداری در ایران) اوست، در زندان قزوین به غل و زنجیرش کشیدند، خانه اش را غارت کردند، املاکش مصادره شد و مقرری دولتی او نیز قطع شد.
بهرحال، طرفداران تاسیس راه آهن برای اثبات ادعای خود تجربه تاریخی غرب را به عنوان مثال مطرح میکردند و چنین نتیجه میگرفتند که ترقی غرب از راه‌آهن حاصل شده است. حاجی میرزا محمد کاشف با تأمل در اسباب زوال قدرت و ثروتِ در ایران و تسلط اروپا بر دنیا به این نتیجه رسید که علت اصلی پیشرفت غرب، «انکشاف قوۀ بخار -شمندوفر، یعنی راه‌آهن» و علت فقر، پریشانی، فلاکت، خرابی و «صد قسم معایب ما» از نداشتن راه‌آهن است.
او مینویسد: 
«نگارنده این اوراق محض غیرت مسلمانی و وطن دوستی که شاید به اهل آسیا عموماً و به ملل اسلام خصوصاً به قدر قوه خدمتی کرده باشد، پس از چندین سال تحصیل درس و بحث اجتهاد در مدارس فرانسه و تحقیقات لازمه از اطراف آن معما را حل و مساله را این طور شکافت که در میان آن اصول بزرگ که ترقی و ثروت و قدرت ملل فرنگستان را به مقام حالا رسانده از همه جامع تر، از همه بزرگتر، از همه ساده تر، از همه مفیدتر ساختن راه‌آهن است»
بزرگترین مانع و مخالف احداث راه آهن در ایران آخوندها و روحانیون مرتجع بودند. آیا تابحال از خود پرسیده اید چرا اولین خط راه آهن بین تهران تا شهر ری (شابدوالعظیم) احداث شد؟
همه مدافعان راه‌آهن در ایران می دانستند که جامعه سنتی ایران و در راس آن روحانیت مانعی در مقابل احداث راه‌آهن می باشد. مستشارالدوله سعی کرد برای رفع آن مخالفت‌ها، اماکن مقدس و زیارتی در ایران را مورد توجه قرار دهد و راه‌آهن را وسیله ای برای تسهیل امر زیارت و راحتی زوار قلمداد کند.
یعنی باج دادن به روحانیون مرتجع در ایران قدمت چند صد ساله دارد.
میرزا حسین خان مشیرالدوله حتی برای جا انداختن و زمینه سازی احداث راه آهن از حقه های خود آخوندها بهره جست. او از علقه های دینی و مذهبی بهره گرفت و به مجتهد معروف قم نوشت که کشیدنِ راه‌آهن به مکان مقدسی مانند شهر قم برای او که اولاد ندارد به منزله داشتن (باقیات الصالحات) فرزند صالح خواهد بود و موجب حیات جاودانه، اشتهار به دولتخواهی در داخل و خارج، جلب احترام شاه و دولتهای خارجی میشود و دعای خیر نزدیک به یک کرور زائر معصومه علیها سلام و حمایت شریعت غرا و ائمه هدی را برای او به ارمغان میآورد
(میرزا یوسف خان به مشیرالدوله، 1286هـ .ق، اسناد وزارت امورخارجه، سند شماره 2، 39- 4- 13- 1286 هـ .ق).
میرزا حسین خان دوست خود سپهسالار را مجبور کرد تا برای احداث راه‌آهن از رشوهای کلان نظیر هدیه دادن چند دهات و باغ و کلفت و نوکر به مجتهدین بانفوذ استفاده کند تا از مخالفت آنها با راه‌آهن بکاهد. برای این مساله، او به سراغ حاجی ملا صادق از مجتهدین بزرگ قم رفت و در سودمندی راه‌آهن از او فتوا گرفت. متن فتوا از این قرار بود:
«آنچه به نظر قاصر و رای فاتر می‌رسد این است که راه‌آهن باعث تعمیر و آبادانی جمیع قفار موحشه و براری بایره و ترخیص نرخ غالب حبوبات و غلات بلکه اثمار و فواکه بلکه اغلب مأکولات و اشیای لازم تعیش است و رفع بطالت بطالین و سود مزد پیدا کردن جماعت بیکارها و بیعارها و تقلیل مردم بی‌کاره و اهل سوأل خواهد شد… هر گاه مشیت الهی و عنایت ربانی شامل احوال اهل ایران بشود که راه‌آهن من البر الی البحر متصل شود. مملکت گلستان و رفع شکستگی و پریشانی جمهور خلق میشود و هر یک به شغلی می‌پردازند»
منبع: کتاب موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران: ص 327
برای امتیاز دهی به این مطلب، لطفا وارد شوید: برای ورود کلیک کنید
